اجاره رحم و قوانین حاکم بر آن

بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت در حال حاضر بیش از 80 میلیون زوج نابارور در جهان وجود دارد که به نوعی نیازمند استفاده از روش های نوین کمک باروری می باشند. یکی از جدید ترین متد ها در این زمینه استفاده از رحم اجاره ای می باشد به علت تازگی موضوع از نظر حقوقی و فقهی مورد بحث فراوان قرار گرفته است و از بروز بسیاری از طلاق ها ممانعت به عمل می اورد. قانون اهدای جنین یا اهدای گامت به زن و شوهر نابارور در 29 تیرماه 1382 در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید.

کامل ترین تعریفی که می توان برای رحم اجاره ای ارائه داد عبارت است از: قراردادی که به موجب ان یک زن(مادر جانشین) در مقابل یک زوج ازدواج کرده (والدین حکمی) موافقت می کند که جنینی را برای انها حمل کرده ، بچه را به دنیا اورد به مجرد تولد به زوج تسلیم نماید و انها بچه را مثل فرزند خودشان بزرگ کنند. دلایلی که منجر به استفاده از این روش می شود، عبارتند از:

عدم وجود رحم در زن ، چه این نقص مادرزادی بوده و چه ثانویه و به دلیل بیماری باشد،ابتلای زن به بیماری هایی از قبیل سرطان یا بیماری های قلبی که بارداری زن را با خطر مواجه می سازد، ابتلای زوج به سقط های مکررکه منجر به ناباروری و توقف خود به خودی حاملگی گردیده است، عدم موفقیت در تکرار درمان ناباروری به روش لقاح خارج رحمی. در این حالت به دلایل ناشناخته رحم توانایی باروری یا حفظ و نگهداری جنین را تا پایان دوران حاملگی نخواهد داشت.

انواع روش های بکارگیری رحم اجاره ای:

1)رحم جایگزینی جزئی(نسبی) که در این حالت کودک با مادر ارتباط ژنتیکی پیدا می کند.

2)رحم جایگزین کامل که هیچ ارتباط ژنتیکی میان مادر و کودک وجود ندارد.

ویژگی های فرد داوطلب رحم اجاره ای:

از نظر جسمی سالم باشد، بارداری برای او خطری به همراه نیاورد، حداقل یک بار دوران بارداری را تا پایان طی کرده باشد، از نظر بیماری هایی چون هپاتیت و ایدز به دقت بررسی شود، در مصرف دارو احتیاط نماید، از نظر فشارخون و بیماری سرخچه کنترل شود، باید حداقل یک بچه به دنیا اورده باشد و سرپرست او محسوب شود، از نظر روحی به رشد و بلوغ رسیده باشد.خانواده این فرد رضایت داشته باشند، دارای مشکلات مالی نباشد (زیرا شرایط عاطفی مناسبی برای رشد کودک فراهم نخواهد شد)، احساس نکند قربانی شده است.

ویژگی های زوج اهدای جنین :

از نظر جسمی و روحی سالم باشند، از نظر بیماری هایی چون ایدز و هپاتیت به دقت بررسی شوند، از از طرف فرد داوطلب احساس خطر نکنند زیرا احتمال صدمه رسیدن به افراد درگیر ماجرا بیشتر می شود، پدر ومادر اینده باید افرادی قابل اطمینان و مقبول باشند و بتوانند محبت فرد داوطلب را جلب کنند چرا که روند طولانی و ناگوار جنین حاملگی وی نیاز به احساس راحتی دو جانبه دارد.وضعیت حقوقی زوجین نابارور ، مادر جانشین و کودک متولد شده از رحم جایگزین:

طبیعتا توسعه و به کار گیری روش جایگزینی رحمی در درمان ناباروری مسائل قانونی متنوعی را به دنبال خواهد داشت که به لزوم تدوین قوانینی در این زمینه منجر میگردد. در برخی از کشورها نظیرانگلیس و امریکا،به رغم وجود قوانینی مدون، هنوز درباره ی مسائلی نظیر مسئولیت سرپرستی کودک، حقوق والدین و انگیزه ی طرفین در انجام این روش درمانی ، از نظر اخلاقی و قانونی اختلاف نظر وجود دارد.

امریکا از پیشگامان وضع قانون در جایگزینی رحمی است که با وجود وضع قوانین مدون از سال 1983 ، همواره با اختلاف نظر هایی در باره ی صدور یا عدم صدور جواز این روند مواجه گشته است. تقریبا در نیمی از ایالات متحده ی امریکا قوانین مدونی جهت جایگزینی رحمی وجود دارد، به خصوص در ایالات کلمبیا، که معتقد به عقد قراردادی رسمی و قانونی است و هر گونه توافق شفاهی یا کتبی خارج از مجاری قانونی را، موجب مجازات میداند. در کشور ایران نیز هنوز قوانین مدونی در این زمینه وجود ندارد اگرچه از نظر فقهی نیز مردود نشده است. یکی از مسائل مهم در این زمینه اختلاف نظر بر سر این موضوع است که ایا مادر حکمی مادر طفل است یا مادر اجاره ای؟ به نظر مشهور فقها ، مادر اصلی زن صاحب تخمک است، زیرا تخمک وی عامل اصلی ایجاد کودک بوده است و نقش اصلی را در تولد کودک ایفا میکند. موافقان ای نظریه نیز عبارتند از : امام خمینی (ره)، ایت اله صانعی و.... که مادر صاحب رحم را نیز در حکم مادر رضاعی دانسته و بین انها محرمیت و حرمت نکاح برقرار می دانند ، اما وجود رابطه ی توارث را منتفی می دانند.

اثار عقد قرارداد رحم جایگزین شامل اثار غیر مالی و مالی می باشد. اثار غیر مالی ان عبارتند از :

حرمت نکاح،حضانت، ولایت و تربیت که همه بر عهده ی پدر و مادر صاحب اسپرم و تخمک می باشد. این حرمت نکاح همچنین شامل مادر اجاره ای و شوهر او نیز میشود. طبق ماده ی 1045 قانون مدنی موارد نکاح عبارتند از: سبب، نسب و رضاع که هیچ کدام در مورد این موضوع صدق نمی کند. اما با توجه به موازین شرعی و عرف و عادت حرمت نکاح شامل مادر اجاره ای هم می شود . در مورد حضانت طفل هم طبق ماده ی 1168 قانون مدنی حضانت به عهده ی پدر و مادر صاحب اسپرم و تخمک است اگرچه ممکن است به موجب قرارداد برای مدتی حضانت کودک به مادر اجاره ای سپرده شود که بلامانع است. ولایت هم که طبق سیستم حقوقی ایران به عهده ی پدر و جد پدری یعنی صاحب اسپرم و پدر وی می باشد و در صورت نبود انها تعیین قیم بر عهده ی دادگاه می باشد که ممکن است مادر صاحب تخمک یا مادر جانشین هر شخص دیگری را نیز تعیین نماید.

اثار مالی : نفقه ی طفل طبق ماده ی 199 قانون مدنی بر عهده ی پدر کودک صاحب اسپرم است و در نبود جد پدری و الی اخر و در نبود هیچ یک انها یا عدم توانایی ان ها بر عهده ی مادر صاحب تخمک یا اجداد مادری می باشد .ماده ی 199: هرگاه مادر هم زنده نباشد با رعایت اقرب فالاقرب به عهده ی اجداد و جدات مادری و جدات پدری واجب النفقه سرایت می کند. در مورد توارث فقط میان پدر و مادر صاحب اسپرم و تخمک برقرار است . طبق ماده ی 861 قانون مدنی اقارب نسبی از یکدیگر ارث نمی برند اما مادر واسطه چون مادر رضاعی محسوب میشود با وجود حرمت نکاح ،جون قرابت نسبی که موجب تحقق ارث بین ان ها باشد، اتفاق نیفتاده است از یکدیگر ارث نخواهند برد.

متن قانون نحوه ی اهدای جنین به زوج های نابارور:

ماده ی 1)به موجب این قانون کلیه مراکز تخصصی درمان ناباروری مجاز خواهند بود با رعایت ضوابط شرعی و شرایط مندرج در این قانون نسبت به انتقال جنین های حاصل از تلقیح خارج از رحم زوج های قانونی و شرعی به رحم زنانی که پس از ازدواج و انجام اقدامات پزشکی ، ناباروری انها به اثبات رسیده است اقدام کنند.به این ترتیب که جنین متعلق به یک زن و شوهر بارور را از طریق تلفیق خارج از رحم یک زن بارور قرار می دهند تا به طور طبیعی به حیات خود ادامه دهند تا به طور طبیعی به حیات خود ادامه دهد و پرورش پیدا کند متولد شود.

ماده ی 2) تقاضای جنین اهدایی باید مشترکا از طرف زن و شوهر متقاضی فرزند تنظیم و تسلیم شود و دادگاه در صورت احراز شرایطی مجوز دریافت جنین اهدایی را به زن و شوهر میدهند تا صاحب فرزندی شوند.

شرایط تعیین شده در قانون اهدای جنین به زنان نازا به این شرح است: زوجین بنا به گواهی معتبر پزشکی، امکان بچه دار شدن نداشته باشند و زوجه استعداد دریافت جنین را داشته باشد، زوجین دارای صلاحیت اخلاقی باشند، هیچ یک از زوجین مهجور نباشند، هیچ یک از زوجین مهجور نباشند، هیچ از یک از زوجین مبتلا به بیماری صعب العلاج نباشند، هیچ یک از زوجین معتاد به مواد مخدر نباشند، زوجین بایستی تابعیت ایران را داشته باشند.

ماده ی 3) وظایف و تکالیف زوجین اهدا گیرنده جنین و طفل متولد شده از لحاظ نگهداری و تربیت و نفقه و احترام نظیر وظایف و تکالیف اولاد و پدر و مادر است.

4) بررسی صلاحیت زوجین متقاضی در محاکم خانواده خارج از نوبت و بدون تشریفات ایین دادرسی مدنی صورت خواهد گرفت و عدم تایید صلاحیت زوجین قابل تجدید نظر می باشد.

5) ایین نامه ی این قانون توسط وزارت بهداشت ، درمان و اموزش پزشکی با همکاری وزارت دادگستری تهیه و به تصویب هیات وزیران خواهد رسید.

نظرات شما عزیزان: